Latest Event Updates
Krzczonowski/Lubelski Folk Costume
Krzczonowski folk costume (“worn by the country people from the neighbourhood of the villages Krzczonów and Piotrków, situated south of Lublin”) based on the description of Janusz Świeży, the author of the book Atlas of Polish Folk Costumes (Atlas Polskich Strojów Ludowych).
In the east of Poland, among the green forests and fields painted with the colors of cereals and sunny oilseed rape, we can find Krzczonów – the former royal village. This is where the dress of the Lublin region has its source. Simultaneously it was also worn by the people of the nearby Piotrków.
According to an expert on the topic – Janusz Świeży, in his Atlas of Polish Folk Costumes the krzczonowski-piotrowski dress “is a clearly formed set of elements, that is separated from the neighbouring dress styles”.
The villages of Krzczonów, Piotrków and Chmiel were a part of the Polish crown land. The population of those regions had smaller duties than those in the other regions. The distinctness can also be seen in the partial settlement of strangers from foreign lands.
At the turn of the 19th and 20th century the dress has spread out to the entire Lublin region and has become it’s representative.
In 1934, a cutting and sewing course was organised in Krzczonów, during which the need to sew and wear folk dress was propagated. This event initiated the spread of the outfit to a much wider area. The knowledge of this outfit was further strengthened thanks to the band playing „Wesele Lubelskie”.
The “Wesele Krzczonowskie” [Krzczonów’s Wedding] – a film of Wojciech Siemion, born in Krzczonów was also of great importance.
The beginnings of the colorful outfit of Krzczonów occur, like many other outfits, during the industrial revolution. The availability of factory multi colored fabrics meant that the clothes became more decorative.
Men’s dress: “The men began to wear black trousers, vests, caftans, leather belts, decorated with brass balls „.
The skirts were sewn together with one coloured fabrics. They were decorated with colourful ribbons sewn in parallelly on the skirt. Colour contrasts were used. The ribbons were arranged ‘rhythmically’.
A short apron was worn over the skirt, sewn from a fabric in a different colour from the skirt, and it was also decorated with colourful ribbons called the vertical stripes. The garment is crowned with lace sewn to the edge of the apron.
Tight bodices or caftans/katanka were worn with wide skirts.
At the beginning of the 20th century, the so-called windows on women’s and men’s caftans were being cut in in Krzczonów. Colorful ribbons were woven into them. Such works were also introduced to men’s velvet belts. The original local embroidery was replaced with cross-stitch, which was introduced by the wife of one of the residents of Krzczonów, originally from Russia.
Stages of the Krzczonowski folk dress:
- The oldest period lasted until the end of the 1870s. It consisted entirely of linen, homespun cloth. In winter, brown coats and white sheepskin coats and sheepskin hats were worn. The woman’s clothing was also made of linen. They wore clogs, fur boots and woolen headscarves in winter.
- In the years 1870 to 1914, women’s costumes were made of colorful fabric materials purchased in the city and richly decorated.
- The time from World War I to around 1930 was a period of rapid decline of folk costumes in favor of cheap urban fashion. The general tendency to even out differences between the city and the village was also important.
- From the 1930s, there was some revival of the folk costume, but it only included festive attire.
The geographical scope of the Krzczonów community, covering the period to around 1950.
The cluster consists of: Olszanka, Żuków, Policzyzna, Lipniak, Pustelnik, Walentynów, Krzczonów, Majdan – Piotrkówek, Lewandowszczyna, Romanów, Zielona, Zaraszów, Władysławów, Urszulin, Kosarzew, Gierniak, and Borzęcinek. Whereas in the southern part of the Piotrków community, currently Jabłonna with the villages of Majdan Kozicki, Chmiel, Piotrków, Piotrkówek, as well as the eastern part of the Bychowa community, together with the villages of Ossowa, col. Ossowa, Gałęzów, and Wola Gałęzowska.
The description of women’s dress:
Headdress
At the end of the nineteenth century, the maids combed their hair with a parting in the middle of the head, braids braided from the sides. The left braid was placed on the right side of the head, just above the ear. Then it was turned and directed to the back of the head. The second right braid was tucked away. This arrangement was the foundation for the head costume called „the moon”, „horns” or „flowers”. The decoration of the braids consisted of red and white artificial roses, sequins, silver and gold threads, forget-me-nots and similar flowers. Ribbons flowed down the back from the flowers. This is how the heads were decorated until the end of WWI.
In the first half of the nineteenth century, the brides put on their head a small flat bonnet, its surface was covered with crinkled „trifles”, colored ribbons, plain or woven in flowers, arranged in several rows. To this bonnet, ribbons falling on the back down to the waist were also attached.
By the end of the 19th century, this headdress faded. In its place appears a wedding cap, or kerchief. It was made of red material, tight to the head. Red, cream and pink roses, lilies of the valley, light blue and leaves were pinned on it, as well as sequins set on wires and silver threads. It was decorated in such a way that the red material was completely covered.
The edge of the bonnet at the front was decorated alternately with red and green ribbons ruffled in the shape of a harmonica. From under these ribbons, 11 pendants fell on the hair, each consisting of 3 strings of glass beads. A bud of ribbons on the back of the cap fell on the back. The cap was tied under the chin with a red ribbon tied with a bow. In the 1950s, such head decoration disappeared completely.
A characteristic headgear for young married women was the ‘humelka’ dating back to the oldest traditions. At first it was covered with white cloth, later it was replaced with mesh lace. „Czepiec” was made on special looms in the Biłgoraj, Zamość and Krasnystaw poviats.
Such a mesh was pulled on the hoop „obiecaina” made of linden bark. Its edge was covered with a satin, green ribbon, below it a red one was placed.
Then the „obiecaina” was wrapped three times with a „cloth” or tape 3 cm wide, decorated with woven stripes in red, blue and white. The ribbons covered in this way became almost invisible, sliding only at the back. One end of the cloth was pushed up at the front and the other at the back.
The ends were covered with embroidery and lace. Gold and silver threads were attached to the back, with colorful sequins and beads gleaming at their ends. Underneath, embossed or embroidered ribbons fell on the back. So many of them were placed, that they covered the backs of the women until their waists. These ribbons were arranged so that the middle one was visible in its entirety, and the other ones would slide out from below on both sides in colorful pairs.
If there was an amaranth ribbon inside, then on both sides of it were lilac ribbons, then white and finally orange, blue and dark lilac. On the whole it consisted of 7-9 double ribbons, in 4-5 colors.
Married women heads were covered with a kerchief, also called „dupka”. The scarves were worn compulsorily, the women wore it all the time since the unveiling and capping ceremony.
The kerchief was tied in a kind of bonnet, surrounded by a roller, only the ends of the scarf called „the tail” fell on the back.
Widows, getting re-married, decorated their kerchiefs with tinsel, attached with colorful ribbons at the back. They put on a plain wool scarf tied under the chin over the kerchief. A tie of a kerchief protruded on the front of the head.
Women’s shirts
Until World War I, women’s shirts had a framed cut, and similarly to the men’s shirts, were sewn from rectangular pieces of linen canvas. Only in the armpits a squared patches called ‘wtoki’ were sewn. The shirts had rolled up collars called a „oszewka”, about 8 cm wide. Decorated with a lockstitch machine, and sometimes with white embroidery. The collar was tied under the neck with a red or green ribbon called a ‘feteczka’.
The cuffs were decorated with „balls”. This type of decoration was based on puckering the material with linen threads. The cuffs were decorated with „balls”. This type of decoration was based on removing the material with linen threads. Thanks to this, a 4-4.5 cm wide geometric ornament was obtained. A 7-8 cm wide frill, covering the fingers, flowed down from the decorative cuff, decorated with white embroidery. The cuffs were tied with a ‘feteczka‚, the same as at the neck.
The shirt was decorated with a stitch called „cyra„. Frames with the front and back of the shirt were connected in this way. Sometimes lockstitch ran parallel to the cyra.
If the shirts were sewn without the framed cut, they were decorated with ‘ciskanka’. The cut on the front was decorated with a triple or double lockstitch. At the bottom, they were decorated with „obrzucka”. Circus, tzipes, lockstitch and obrzucki were made with white thread, which was reflected on the gray background of the shirt.
Later, the ball decorations and the frill at the border disappear.
White embroidery remains dominant, but next to it there are red, blue and yellow decorations. In the post-war years, cross-stitching spreads.
The skirt
Until the 1870s, women wore linen skirts called „aprons”, they were „trified” meaning that they were crinkled into small pleats.
In the second half of the nineteenth century, skirts sewn from matt wool appeared, five skins were allocated for one skirt, skirts reached to the ankles, calm colors dominated, never vivid. Most often blue, red (beetroot), green. Skirts creased at the waist fell in folds. Skirts were decorated with ribbons, strings arranged in stripes on the background of the skirt. The most commonly used ribbon colours were: light-blue, pink, green, light and dark-yellow, white and also a ribbon with a woven rooster motif.
The ribbons were separated with ribbons. The skirt straps consisted of 10 to 18 ribbons and strings surrounding the skirts at knee height. Oftentimes, lace was sewn in the middle of these stripes.
At the bottom, the skirt was trimmed with a velvet or woolen belt of dark color, 7 to 15 cm wide. Such a belt was called ‘podmurówka’ or foundation. The edge was trimmed with a red brush. The upper edge of the foundation was often decorated with ribbons or strings.
The bride’s skirt was long in white or cream. It had a 11 cm wide lace sewn on at the knee height. At the bottom it was sewn with a white silk ribbon decorated with flowers.
Apron
An apron called a ‘zapaska’ was put on the skirts, and it covered the fly of the skirt. Originally there were no decorations on it, usually it reached below the knees, and was about 66cm long.
At the end of the 19th century an apron appeared, short, colorful different in color to the skirt. Its length was about 30 cm, sewn from about 2 to 2.5 meters of material. Strongly creased it surrounded the whole figure. Those aprons were sewn in the following colors: black, green, orange and pink. The bottom edge was decorated with black or white lace. On the apron, similarly to the skirt, rows of ribbons were sewn. In no case, however, did the apron cover the skirt. In the interwar years aprons reaching below the knees appeared.
The bride’s apron was long, reaching below the knees, two or three white satin ribbons were sewn in the center, and white lace trimmed at the bottom.
Corset
The first corsets for the Krzczonowski outfit appeared around 1870. They were sewn from black velvet and laced at the front with red and green wrinkled ribbon. The front was decorated with several rows of red and green ribbons. Flaps dropped from the waist in an amount of 15 pieces and were trimmed with wrinkled ribbons.
Over time, the wrinkled ribbons were replaced with plain ones. At the waist and along the cut, the corset was sewn with a wide white ribbon or orange with rooster motif. Corsets, in addition to flaps, were trimmed with a red brush. In addition to black corsets, one could also find them in the cherry, dark green and purple colors.
At the turn of the 19th and 20th centuries, many corsets were sewn with gold and silver stitch, also interwoven with sequins of the same color.
The wedding corset was white, silk decorated with silver and gold thread and also sequins in the same colors.
Caftan / Katanka
Women wore shirts with sleeves or „caftans” on blouses. At first, they were white caftans with narrow sleeves. They were fastened with yellow or red buttons. On both sides of the fastener and also on the cuffs, there was a red and green chain lockstitch ornament.
In the 1870s red and green caftans of fine wool appeared. Rows of ribbons and strings replaced earlier decorations.
Footwear
Initially, women wore yellow and black leather clogs. In the 1870s, footwear called „Ciżemki” made of black leather appeared.
Outfit accessories
Women wore real beads, later glass beads also appeared.
I hope that the story and description of the outfit will reach more people. I tried to write it, keeping my original vocabulary so as not to lose valuable details.
The Krzczonowski folk dress deserves to be remembered so that we could proudly represent it at ceremonies in Poland and abroad.
It is a beautiful showcase of Polish traditional culture, let’s keep this souvenir for as long as possible.
Special thanks for the support for Mr. Wojciech Cioczek, a resident of Krzczonów who enthusiastically promotes local traditions.
Polish Version https://genealogicznapodroz.com/2019/04/01/stroj-krzczonowski/
Krzczonów wieś królewska- ocalić od zapomnienia
Inisowiacy Polish Folk Groupe
Polish Folk Style Polski Folk w Irlandii
Author:
Ania B-M
Translation Polish to English: Kamila O.
information from:
Atlas Polskich Strojów Ludowych – Janusz Świeży
Kilka słów o mieszkańcach parafii Krzczonów – Władysław Koźmian, Wisła 1902, t XVI strona 309
Księgi gruntowe połowa XIX wieku
Kiedy brakuje ksiąg metrykalnych lub dostęp do nich jest utrudniony, warto posiłkować się źródłami pozametrykalnymi. Poszukiwania genealogiczne to ciągłe odkrywanie i układanie skrawków historii związnych z życiem przodków.
Przykładem są dokumenty zawarte pod nazwą C.k. Sąd Powiatowy, w tym przypadku zasoby znajdujące się w AP Przemyśl.
Ród Pasiaków mieszka do dziś w obrębie granic Jeżowego, Grobli, Łętowni i Wólki Łętowskiej. Czy było tak również w wieku XIX? Gdzie w tamtym czasie mieszkali? Podpowiedzią mogą być mapy wykonywane w tym czasie w zaborze austiackim, uchodzą one za jedne z najbardziej dokładnych map.
Na mapach tych oznaczono numery gruntów, dzięki tej numeracji możemy ustalić przynależność gruntu do poszczególnych mieszkańców tego terenu.
Analizując kolejne dokumenty z AP Przemyśl, udało mi się wydedukować, że dawaj Pasiakowie wymienieni w dokumentach; Pasiak Wojtek z Grobli 10 i Pasiak Stanisław z Grobli 8, mogli być braćmi. Grunty Pasiaków, według wskazań mapy sąsiadują ze sobą, wręcz przeplatają się położeniem.
Jak wskazuje numeracja, większość pól Pasiaka Stanisława i Pasiaka Wojtka przeplatała się w swoim położeniu.
Dzięki innym dokumentom wiem, że Pasiak Wojciech był ojcem Antoniego, który zmarł w domu Groble 10 w 1904 roku.
Poza Wojciechem i Stanisławem, w dokumentach pojawiają się również Pasiak Walek z Łętowni w domu pod numerem 16, Pasiak Antoni z Łętowni (jednak nie posiada on gruntu) i Pasiak Sobek z Grobli . Jako płacący czynsz z gruntu w Łętowni rówiez jest wymienny Stach Pasiak.(mógł być to ten sam, który mieszkał w Groblach.
Powyższy wycinek spisu przedstawia przynależność gruntów z datą 1850 Wymieniny Pasiak Stach dom 8 i Pasiak Sobek dom 10.
Jak widać z cyfr w tabeli numery gruntów Pasiaka Stacha (Stanisława) i Pasiaka Sobka(Sebastiana) sąsiadują ze sobą.
Brak w spisie z 1850 Pasiaka Wojciecha, Być może pomiedzy rokiem 1850 a 1853 grunty przeszły z Pasiaka Sobka (ojca? ) na syna Wojciecha?
Jeśli uda się dotrzeć do ksiąg metrykalnych z połowy XIX wieku obejmujących tereny Grobli, Wólki Łętowskiej, Łętowni i Jeżowego poszukiwania moga przynieść potwierdzenia powyższego wywodu.
Zobaczymy co przyniesie przyszłość.
Autor wpisu
Ania B.-M.
źródła :
AP Przemyśl, AN Kraków, AP Rzeszów.
Strój Krzczonowski
Strój krzczonowski na podstawie opisu Janusza Świeżego, autora Atlasu Polskich Strojów Ludowych.
Na wschodzie Polski, wśród zielonych lasów i pól malowanych kolorami zbóż i słonecznych rzepaków znaleźć możemy Krzczonów- dawną wieś królewską. To tu swoje źródło ma strój regionu lubelskiego. Występował on również jednocześnie w pobliskim Piotrkowie.
Jak podaje znawca tematyki Janusz Świeży, w swoim Atlasie Polskich Strojów Ludowych ubiór krzczonowsko-piotrkowski, „stanowi wyrażnie rysyjący się zespół elementów, który odcina się od ubiorów sąsiednich”.
Wsie Krzczonów, Piotrków i Chmiel należały do królewszczyzny. Ludność takich terenów miała mniejsze powinności niż w innych rejonach. Odrębności dopatrywać się można również w częściowym zasiedleniu przez obcych przybyszów z obcych stron.
W przełomie wieków XIX i XX strój rozprzestrzenił się na cały teren lubelszczyzny i stał się strojem reprezentacyjnym.
W roku 1934 zorganizowano w Krzczonowie kurs kroju i szycia, w trakcie którego propagowana była potrzeba szycia i noszenia strojów ludowych. To wydarznie zapoczątkowało rozprzestrzenienie się stroju na znacznie szerszy rejon. Znajomość tego stroju jeszcze bardziej wzmocniła się dzięki zespołowi grającemu „Wesele Lubelskie”.
Duże znaczenie miało również Wesele Krzczonowskie, w reżyserii Wojciecha Siemiona, urodzonego w Krzczonowie.
Początki barwnego stroju krzczonowskiego przypadają, podobnie jak wielu innych strojów, na czas rewolucji przemysłowej. Dostępność różnobarwnych tkanin fabrycznych spowodowała,że stroje stawały się bardziej dekoracyjne.
Strój mężczyzny„ Mężczyźni zaczeli nosić czarne spodnie, kamizele, kaftany, pasy rzemienne, ozdobione misiężnymi kułeczkami”
Spódnice szyte były z jednokolorowych materiałów. Ozdabiano je kolorowymi wstążeczkami naszywanymi równolegle na spódnice. Stosowano kontrasty kolorystyczne. Wstążki układane były w „rytmicznie”.
Na spódnicę zakładano krótki fartuszek, uszyty z materiału w innym kolorze niż spódnica, zdobiono go również różnobarwnymi wstążkami nazywanymi pionowymi pasami. Zapaskę stroju wieńczy koronka naszyta na brzeg zapaski.
Do szerokich spódnic zakładano obcisłe gorsety czy kaftany/katanki .
Na początku wieku XX, zaczęto w Krzczonowie wcinać tzw. okienka na kaftanach kobiecych i męskich. Wplatano w nie kolorowe wstążki. Takie zrobienia również wprowadzono do męskich welwetowych pasów. Pierwotny haft miejscowy, zastapiono haftem krzyżykowym, jaki wprowadziła żona jednego z krzczonowiaków, pochodząca z Rosji.
Etapy stroju krzczonowskiego:
- Okres najdaniejszy, trwał do końca lat 70-tych XIXw. Składał się całkowicie z lnianego, samodziałowego płótna. W zimie noszono brązowe sukmany i białe korzuchy, baranie czapki. Ubiór kobiety był również wykonany z lnu. Na nogi zakłądały chodaki, w zimie kozuchy i wełniane chustki na głowę.
- W latach 1870 do 1914 stroje kobiece wykonywane były z barwnych materiałów fabrycznych zakupionch w mieście i obficie zdobione.
- Czas od IWŚ do około 1930 roku, to okres szybkiego zanikania stroju ludowego na rzecz taniej mody miejskiej. Znaczenie miała też ogólna tendencja do wyrównania różnić pomiędzy miastem a wsią.
- Od lat 30- stych XX w. nastąpiło pewne ożywienie stroju ludowego, jednak obejmowało ono tylko strój świąteczny.
Zakres geograficzny gminy Krzczonów, przypadający na okres do około 1950 roku.
W skład wchodzą gromady: Olszanka, Żuków, Policzyzna, Lipniak, Pustelnik, Walentynów, Krzczonów, Majdan – Piotrkówek, Lewandowszczyna, Romanów, Zielona, Zaraszów, Władysławów, Urszulin, Kosarzew, Gierniak, Borzęcinek. Natomiast w południowej cześci gminy Piotrków, obecnie Jabłonna z wsiami Majdan Kozicki, Chmiel, Piotrków, Piotrkówek, a także wschodnia cześć gminy Bychowa, wraz z wsiami Ossowa, kol. Ossowa, Gałęzów, Wola Gałęzowska.
Opis stroju kobiecego:
Ubiór głowy
W końcu XIX wieku włosy panny czesały włosy z przedziałkiem przez środek głowy, po bokach zaplatały z nich warkocze. Warkocz lewy układano na prawej stronie głowy, tuż powyże ucha. Nastepnie zagonano go i kierowano na tył głowy. Drugi, prawy warkocz ukłano w odwotną stronę. Taki ułożenie stanowiło podkład do stroju główy zwanego „księżycem”, „rogami” lub „kwiatkami”. Ozdoba ta składała się z czerwonych i białych szczucznych róż, cekinów, nici srebrnych i złotych, niezapominajek i podobnych kwiatów. Od kwiatów w dół spływały na plece wstążki. Tak zdobiono głowy do końca I WŚ.
W pierwsze połowie XIX wieku panny młode nakładały na głowe płócienne czapaczki, ich powierzchnia pokryta była marszczonymi „tryfionymi” , różnokolorowymi wstążkami, gładkimi lub tkanymi w kwiaty, umieszczonymi w kilku szeregach. Do tej czapeczki, również doczepione były wstążki opadające na plecy aż do pasa.
Wraz z końcem XIX wieku, ten strój głowy zanika. Na jego miejsce pojawia się, pojawia się czepiec ślubny, czyli”czapka”. Wykonywano ją z czerwonego materiału, przylegającego do głowy. Przyponano na nim róże czerwone, kremowe i różowe, konwalie, bławaty i liście, a także cekiny osadzone na drucikach i srebrne nitki. Zdobiono do w taki sposób, że czerwony materiał całowicie był zakryty.
Brzeg czepka z przodu zdobiono przemiennie, marszczonymi w harminijkę czerwonymi i zielonymi wstążkami. Spod tych wstążek opadało na włosy 11 wisiorków, z których każdy składał się z 3 sznurków szklanych paciorków. Z tyłu czepka opadał na plecy pąk wstążek. Czepiec ten wiązano pod brodą czerwoną wstążką zawiązaną na kokardę. W latach 50 tych XX wieku, takie zdobienie głowy zanikło zupełnie.
Charakterystycznym nakryciem głowy młodych mężatek była humełka sięgająca najstarszych tradycji. Na początku pokryta była białym płótnem, później zastapiono ją siatkową koronką. „Czepiec” wyrabiano na specjalnych krosienkach w powiatach: biłgorajskim, zamojskim, krasnostawskim.
Taka siatka naciągana była na obręcz „obiecainę”, wynonaną z kory lipowej. Brzeg jej pokryty był atłasową, zieloną wstążką, poniżej umieszczano czerwoną.
Następnie „obiecainę” obwijano trzy razy „szmatką” czyli taśmą szerokości 3 cm, ozdobioną tkanymi pasami w kolorach czerwonym, niebieskim i białym. Wstążki w ten sposób przykryty stawały się prawie niewidoczne, wysuwały się jedynie z tyłu. Jeden koniec szmatki był wsunięty do góry z przodu, drugi z tyłu.
Końce były pokryte haftem i koronką. Z tyłu humełki przyponano złote i srebrne nitki, na ich końcach błyszczały różnobarwne cekiny i koraliki. Spod nich, na plecy opadały wstążki tłoczone lub haftowane. Umieszczano ich tyle, że pokrywały plecy aż do pasa. Wstążki te układano tak, aby środkowa widoczna była w całości, a kolejne wysuwały się spod niej po obu bokach kolorowymi parami.
Jeśli w środku była wstążka amarantowa, to po obu jej bokach znajdowały się wstązki lilowe, następnie białe a na koniec pomarańczowe, niebieskie i ciemnoliliowe. Na całość składało się 7-9 podwójnych wstążek, w 4-5 kolorach.
Głowy mężatek nakrywane były” chustką wiązaną” zwaną rówież”dupką”. Chusty były noszone obowiązkowo, kobiety od oczepin z nią się już nie rozstawały.
Chusta wiązana była w rodzaj czepca, otoczonego wałkiem, na plecy opadały tylko końce chustki zwane „ogonkiem”.
Wdowy idąc do ponownego ślubu ozdabiały chuste świecidełkami, z tyłu przypinały kolorowe wstązki. Na to zakładały zwykłą chustę wełnianą zawiązaną pod brodę. Z przodu głowy wystawał wałek chustki wiązanej.
Koszule damskie
Do czasu I WŚ , kobiece koszule miały krój przyramkowy, były podobnie jak i męskie szyte z prostokątnych kawałków lnianego płótna. Tylko pod pachami wszywano „wtoki” w kształcie kwadratów. Koszule miały wywinięte kołnierze zwane „oszewką” , szerokości około 8 cm. Zdobione stebnówką, a niekiedy białym haftem. Kołnierz zawiązywany był podszyję czerwoną lub zieloną tasiemką zwaną „feteczką „.
Mankiety koszuki zdobione były „w kule” . Ten rodzaj ozdabiania polegał na ściąganiu materiału nićmi lnianymi. Dzięki temu uzyskiwano ornament geometryczny szerokości 4-4,5 cm. Od oszeweczki zdobionej w kulę spływała falbanka szerokości 7-8 cm, zakrywająca palce u rąk, zdobiono ją białym haftem. Oszeweczki były wiązane feteczką, taką samą jak przy szyi.
Koszula była zdobiona ściegiem zwanym „cyra” . Tak łączone były przyramki z przednim i tylnym płatem koszuli. Czasami równolegle z cyrą biełgy stebnówki.
Jeśli koszule były szyte bez przyramek, wtedy ozdabiano je „ciskanką”. Rozcięcie koszuki na przodzie ozdobione było potrójną lub podwójną stebnówką. U dołu ozdabiano je „obrzucką”. Cyrki, ciskanki, stebnówki i obrzucki wykonywano białą nicią, która odbijała się na szarym tle koszuli.
W późniejszym okresach znikają zdobienia w „kulę”, a także falbanka przy oszewczce.
Haft w kolorze białym pozostaje wciąż dominujący , jednak obok niego pojawiają się zdobienia w kolorze czerwonym, niebieskim i żółtym. W latach powojennych rozpowrzechnia się haft krzyżykowy.
Spódnica
Do lat 70-tych XIX wieku kobiety nosiły spódnice lniane nazywane „fartuchami’, „tryfione”, czyli marszczone w drobne zakładki.
W drugiej połowie XIX wieku pojawiły spódnice szyte z matowej wełny, na jedną spódnicę przeznaczano 5 brytów, spódnice sięgały do kostek, dominowały kolory spokojne, nigdy nie jaskrawe. Najczęściej niebieski, czerwony (buraczkowy), zielony. Spódnice marszczone w pasie opadały fałdami. Spódnice zdobino wstążkami, tasiemkami ułożonymi w pasy na tle spódnicy. Najczęściej używano wstążek: jasno-niebieskiej, różowej, zielonej, jasno i ciemno-żółtej, białej i tasiemki tkanej w kogutki.
Wstążki przedzielano tasiemkami. Pasy na spódnicy składały się z 10 do 18 wstążek i tasiemek okalających spódnice na wysokości kolan. Często pośrodków tych pasków naszywano koronkę.
U dołu spódnica obszyta była pasem aksamitym lub wełnianym w ciemnym kolorze, szerokości od 7 do 15 cm. Pas taki nazywano podmurówką. Brzeg obszywano czerwoną szczotką. Górny brzeg podmurówki często ozdabiano wstążkami lub tasiemkami.
Spódnica panny młodej była długa w kolorze białym lub kremowym. Na wyskości kolan miała naszyta koronkę szerokości 11 cm. Na dole obszywano ją białą jedwabną wstążeczką zdobioną kwiatami.
Fartuszek
Na spódnice zakładano fartuszek zwany zapaską, zakrywał on jednocześnie rozporek spódnicy. Pierwotnie nie było na nim zdobień, zazwyczaj sięgał poniżej kolan, i był długości okolo 66cm.
Pod koniec XIX wieku pojawił się fartuszek, krótki, barwny w odmiennym kolorze niż spódnica. Długość jego wyniosiła około 30 cm, szyty z około 2 do 2,5 metra materiału. Silnie marszczony otaczał całą figurę. Szyto je w kolorach : czarnym, zielonym, pomarańczonym i różowym. Dolny brzeg zdobiono czarną lub białą koronką. Na fartuszku, podobnie jak na spódnicy, naszywano rzędy wstążek i tasiemek. W żadnym jednak wypadku fartuszek nie zakrywał stroju na spódnicy. W latach międzywojennych pojawiały się fartuszki sięgające poniżej kolan.
Fartuch panny młodej był długi, sięgający poniżej kolan, środkiem naszywano dwie lub trzy białe atłasowe wstążki, u dołu obszywano białą koronką.
Gorset
Pierwsze gorsety do stroju krzczonowskiego pojawiły się wraz około 1870 roku. Szyto je z czarnego welwetu i sznurowano na przodzie czerwoną i zieloną marszczonymi tasiemką. Przód ozdabiano kilkoma rzędami czerwonych i zielonych tasiemek. Od pasa opadały klapki w ilości 15 sztuk obszywane dokokoła również marszczonymi tasiemkami.
Z czasem marszczone wstążki zastępowano gładkimi. W pasie i wzdłuż rozcięcia obszywano gorset szeroką białą tasiemką lub pomarańczową w kogutki. Gorsety, oprócz klapek obszywane były czerwoną szczoteczką. Poza czarnymi gorsetami spotkać można było również wiśniowe, ciemno-zielone i fioletowe.
Na przełomie XIX i XX wielu gorsety obszywano złotym i srebrnym ściegiem, przetykano tez w takimi cekinami.
Gorset ślubny był biały, jedwabny
ozdobiony srebrna i złota nitką i również takimi cekinami.
Kaftan / Katanka
Na bluzki kobiety zakładały koszule z rękawami czyli” kaftany”. Na począku były to białe kaftany z wąskimi rękawami. Zapinane były na żółte lub czerwone guziczki. Po obu stronach zapięcia i również przy mankietach wykonywano ornament stebnówką łańcuszkową w kolorze czerwonym i zielonym.
W latach 70 -tych XIX wieku pojawiły się również kaftany czerwone i zielone z cienkiej wełenki. Wcześniejsze zdobienia zastąpiły rzędy wstążek i tasiemek .
Obuwie
Początkowo kobiety nosiły chodaki ze skóry źółtej i czarnej, W latach 70 tych XIX wieku pojawiły się „Ciżemki „ z czarnej skóry.
Dodatki do stroju.
Kobiety nosiły prawdziwe korale, później równie pojawiały szklane paciorki.
Mam nadzieję, że historia i opis stroju dotrze do kolejnych osób. Starałam się odpisać go zachowując pierwotne słownictwo, tak aby nie uronić cennych szczegółów.
Strój krzczonowski zasługuje na przypomnienie, na to abyśmy dumnie prezentowali go na uroczystościach w Polsce i poza jej granicami.
Jest piękną wizytówką polskiej kultury tradycyjnej, zachowajmy tą pamiątkę jak najdłużej.
Szczególne podziękowania za wsparcie dla Pana Wojciecha Cioczka, mieszkańca Krzczonowa, który z entuzjazmem promuje lokalne tradycje.
Krzczonów wieś królewska- ocalić od zapomnienia
Inisowiacy Polish Folk Groupe
Polish Folk Style Polski Folk w Irlandii
Autor:
Ania Bernat -Mścisz
Źródła :
Atlas Polskich Strojów Ludowych – Janusz Świeży
Kilka słów o mieszkańcach parafii Krzczonów – Władysław Koźmian, Wisła 1902, t XVI strona 309
Belscy w Łopusznie
W 2015 roku powstał wpis o rodzie Belskich, którzy mieszkali w rejonie Racławic (miejscu gdzie rozegrała się bitwa pod wodzą Tadeusza Kościuszko).
We wpisie znaleźć można informacje o czasie w jakim rodzina Belskich przeniosła się w okolice Łopuszna.
Rodzina Belskich została opisana do połowy wieku XIX.
W tym miejscu postaram się podać infomacje o pokoleniach Belskich i ich koligacjach, jakie miały miejsce od około 1850 roku przez kolejne kilka dziesięcioleci.
Ludwik Belski urodzony w 1838 roku (jego akt szukałam przez prawie cały rok, 2011)to mój 3x pradziadkiem. Był synem Wojciecha (urodzonego jeszcze w Górkach Racławickich) i Katarzyny z Poddębniaków.
W końcu listopada 1862 roku Ludwik ożenił się z dwa lata od siebie młodszą Marianną z domu Jakubowską urodzoną w Skorkowie (Małogoszcz). Przed ślubem Marianna mieszkała wraz z rodzicami w Eustachowie. Małżonkowie mieli czworo dzieci:
I. Katarzynę (ur. 1863 )
1.Katarzyna Belska miała syna Michała Belskiego-ur. 1888 (jego żoną została Anna z domu Pazler
a) potomkowie Michała i Anny to Franciszka (ur. 1915 Eustachów-zm . 1989 Barycz -jej mężem był Kozioł.
b) Józef (ur. 1909 Eustachów-zg. 1910)
c) Helena (ur. 1911-zm.Ruda Zajączkowska 24 kwietnia 2002 roku)
II. Jana ur. 1865 Łopuszno dom 10-zm.pół roku pózniej Łopuszno dom 13
III. Tekla ur 1866
IV. Jan ur.1871
Marianna z Belska z domu Jakubowska, żona Ludwika zmarła w roku 1873 , tego samego roku Ludwik ożenił się powtórnie, również z wdową Teklą (wdową po Wojciechu Piotrowskim) z domu Krawczyk.
Z tego małżeństwa urodziły się:
Bliżniaczki
I. Marianna (1874-1875)
II. Józefa (1874 Górki Łopuszańskie -1954 Grabownica) żona Pawła Bernata – moi pradziadkowie
III. Wawrzyniec (ur. 1877 Korczynie -zm. w Łopusznie 1926), jego żoną zostaław 1905 roku Ewa z domu Pazler.
Ich potomkowie to:
- Anna Belska ur. 1906 zm.1910 Górki Łopuszańskie
- Stanisław Belski 1908-1910
- Władysław Belski ur. 1910 , jego żona Władysława (z domu Barańska lub Barwińska)
- Marianna Belska ur. 1914 Górki Łopuszańskie
- Helena Belska 1916 (mążowie Kasyk Julian , drugi Antoni Hejduk
- Józefa Belska ( wyszła za mąż za Józefa Młynarczyka)
Poza linią Ludwika Belskiego (urodzonego w 1838) była również gałąż wywodząca się z drugiego syna Wojciecha i Katarzyny z Poddębniaków, małżonkow Belskich . Tym synem był Antoni Belski urodzony w 1829 roku we wsi Jedle pod numerem 18.
Antoni Belski ożenił się w 1850 roku z Emilią Barczyńską
mieli oni:
I. syna Jakuba (ur. 1851 Jedle) jego żoną była Jadwiga Ziętal
potomkowie z tego związku to:
- Agata (1881) Jedle
- Ignacy(1882-1884) Jedle
- Jan (1886) Grabownica
- Zofia (1889)Grabownica
- nieżywo urodzone dziecko 1894 Grabownica
II. Walenty Belski (ur. 1856 -zm . 1933) żona, Marianna z domu Miszczyk
- Marianna 1887 Jedle 8
- Zofia 1888 Jedle
- Jan 1894 Jedle
- Anna (1885) -wyszła za mąż za Jana Karpińskiego,
- Paweł (ur. 1897) żonaJózefa Stępień
- Andrzej (1892) Jedle 9 -żona Helena
III. Agnieszka Belska urodzona 1858, Jedle dom 7, wyszła za mąż za Wojciecha Żaka
Potomkowie :
1. Franciszek ur 1884
2. Zofia (1884-1886 Jedle),
3. Katarzyna ur. 1886 Czartoszowy
4. Adam 1880 Grabownica
4. Teofila ? 1885 Czałczyn
Autor wpisu
Ania Bernat-Mścisz
źródła:
AP Kielce księgi metrykalne Łopuszno
Indeksy Łopuszno
Jeżowe, Cholewiana Góra
Archiwa Państwowe to jedne z miejsc, w których można naleźć cenne informacje o naszych przodkach.
Archiwum Państwowe w Przemyślu przechowuje bardzo wiele ciekawych dla genealogia i regionalisty dokumentów.
Jedym z przykładów są akta notarialne spisane w XIX wieku.
W tym czasie powstał również dokument spisany, jak zaznaczono na jego wstepie, „za rządów jego apostolskiej Mości Franciszka Józefa I„, akt spisano w Rozwadowie przed notariuszem Zenonem Sługockim, 23 kwietnia 1861 roku.
„Na dniu tym stanął osobiście znany włościan z Cholewianej Góry, Kasper Drelich, równie i Antoni Drelich i w przytomności brata Kazimierza Drelicha i w przytomności Jana Wojnarowskiego w Cholewianej Górze pod N 60 i mieszkańca Rozwadowa Mikołaja Paduchowskiego pod N 133 mieszkającego następujące oświadczenie oświadczyli. Ponieważ testamentem z dnia 12 stycznia 1850 s.p. Sebastian Drelich, ojciec nasz, mnie Kacprowi 1 1/2 morgi gruntu ja zaś Antoni Drelich do 3 mórg gruntu pod N 11 w Cholewianej Górze położony, posiadamy więc niechcąc żeby ten grunt dali rozkawałkowanym był i żeby tym łatwiej pozowolenia do uzyskania podziału nasz brat Kazimierz zyskać mógł, wiec wszelkich praw do nadanego gruntu raz na zawsze zrzekamy się i zastrzegając tym sobie spłątę z pozostałego po ojcu naszym majątku wyrażnie chcemy i niniejszym deklarujemy żeby cały do powyższego Numeru przypisany grunt jedynie na dwie połowy a to bratem Adamem z jednej strony, zaś bratem Kazimierzem z drugiej strony podzielonym został.
Kazimierz Drelich owe oświadczenie z wdzięcznością przyjmuje i do spłaty do połowy na niego przypadającej sie wyrażnie zobowiązuje.”
Na koniec akt został odczytany i podpisany.
Być może wymienony Andrzej Drelich to ojciec Agnieszki , która była żoną Jędrzeja Mścisza.
Nazwisko Drelich i inne z okolicy we wpisie dotyczącym emigracji do Francji
W roku 1900 , Jeżowe dom 237 zapisano zgon Kacpra Drelicha lat 77, wdowca po Mariannie Piróg
W roku 1901 , dom 602, umiera Antoni Drelich lat80, mąż Anny z domu Nieckarz
Mieszkańcy Jeżowego
Autor wpisu:
Ania Bernat-Mścisz
żródła:
AP Przemyśl
| Nazwa zespołu: | Akta c.k. notariusza Zenona Sługockiego w Rozwadowie |
| Opis jednostki: | Akta notarialne oznaczone numerami 4-200 |
| Sygnatura: | 56/97/0/0/1 |
AP Kielce oddział w Sandomierzu
Jarmarki ziemi kieleckiej
Rok 1870
W Gazecie Kieleckiej opublikowany został opis jarmarków przysłany do redakcji przez księdza podpisującego się X. N.B
Jak donosi korespondent; parafia moja w niekorzystynym znajduje się położeniu. Znaczna jej cześć jej część leży pomiędzy trzema jarmarcznymi miejscowościami: Kielcami, Chęcinami i Małogoszczem. Druga część parafii: pomiędzy Małogoszczem i Włoszczową. Wsie sąsiednie leżą pomiędzy Andrzejowem (wcześniejsza nazwa Jędrzejowa), Chęcinami i Małogoszczem.
Małogoszcz przed 1870 rokiem, jak zaznacza korespondent gazety, był „w osadę zmieniony”. Jarmarki odbywały się tam tylko co dwa tygodnie. Obecnie (w roku 1870) dzięki usilnym działaniom odbywają się jarmarki co czwartek i „są bardzo ożywione”.
Dzięki takiemu położeniu i zabiegom, jak mało które miejscowości w Polsce, w odległości 2 mil, mają przynajmniej dwa jarmarki w tygodniu, a czasem i więcej.
Według relacji księdza (rok1870) włościanie nie przejmują się wcale jeśli opuszczą nabożeństwo niedzielne, ale by jarmark opuścili trzeba było bardzo ważnej przyczyny.
” Zastałem, na łożu śmiertelnym złożne, żony których mężowie na jarmark wyszli, a żony pod niebytność męża umierały. Dziś jarmark stał się dla włościan tak świętym, że go nawet w urzędzie gminnym włościan do kancelarii nie wyzwają. ”
Statystycznie uznać można, że na każdy dom rolnika 104 jarmarki na rok przypadają.
Autor wpisu
Ania Bernat-Mścisz
żródła
Gazeta Kielecka , 1970 , 19
Zbiory Muzeum Etnograficznego w Krakowie
Ostatki
Na Kujawach zapusty kończą się tradycyjnym chodzeniem z Kozą.
Obrzędy znane mi się od dawna, bo wychowałam się na Kujawach. Znana jest mi Koza Szymborska (miejscu gdzie urodził się Jan Kasprowicz) i Koza Mątewska
Dzięki uprzejmości Muzuem Etnograficznego w Toruniu otrzymałam płyty w języku polskim i angielskim, na których, przedstawione są tradycyjne zwyczaje, na przykład „Chodzenie z Kozą”. / Shroveide (Zapusty) Costoms” Waling with a goat”- in Kuyavia Region
Autorzy tak opisali przedstawione na płycie zwyczaje: ” Płyta jest poświęcona jednemu z najciekawszych zwyczajów dorocznych, stanowiących swoisty fenomen kulturowy nie tylko w skali regionów przynależnych do naszego województwa, ale i całej Polski „Chodzenie z kozą” związane jest z zapustami, czyli czasem przypadającym na koniec karnawału, od tłustego czwartku do wtorku przed Środą Popielcową. Ten spotykany do dziś na Kujawach obrzęd, polegający na kolędowaniu z maszkarami zwierzęcymi, wywodzi się z czasów przedchrześcijańskich. Tak jak w innych podobnych zwyczajach, popularnych w wielu regionach Polski od adwentu do Wielkanocy, splata się tu wiele sensów: magiczny, symboliczny, ludyczny, społeczny. Jako zjawisko kulturowe corocznie i spontanicznie odtwarzane przez mieszkańców wsi, „chodzenie z kozą” na Kujawach jest jednym z najważniejszych elementów dziedzictwa niematerialnego w naszym województwie. ”
Zapusty w zwyczajach ludu Tarnobrzeskiego
Wydawnictwo z roku 1895, zawiera między innymi opis trzech statnich dni Zapustów. Niedziela, poniedziałe i wtorek poprzedzające Popielec nazywany przez mieszkańców okolic Tarnobrzega wstępną środą, są zatem punktem kulminacyjnym „karnawałowego wesela”. „Muzyki grają, wszyscy piją na umór – a młodzież wyprawia różne kómedyje „.
Na pograniczu powiatu w ostatni dni zapustów ówczezna młodzież w Jastkowicach i sąsiadniej Pysznicy urządzała zabawę.
” Zbierze się trzech kilkunastoletnich zuchowatych chłopaków i daje po domach, kędy ludzie wesoło zabawiają, proste, ale pocieszne przedstawienie. Jeden z osmoloną twarzą, przyprawionymi na czole baranimi rogami, ubrany w czarny kusy frak, z wolim ogonem ukręconym ze słomy w tyle, trzyma w ręku małe żelazne widły- to d j a b e ł. Drugi -ubrany w biały kobiecy fartuch, długi okolisty, owija się w prześcieradło, na twarz przydziewa prawdziwą maske z kory świerkowej, lub sosnowej, albo z papieru, na głowę „ciekę dzidziatą” ( szpiczasty czubek /czako) z papieru, przez plecy przewiesi mały worek z piaskiem, niby starodawny zegar, w ręku trzyma kosę, a u pasa wisi osełka, jak u kosiarza to śmierć. Trzeci- uwiązany na słomianym łańcuchu, okręcony od stóp do głów powrózłami grochowianymi przedstawia- z a p u s t a p i j a k a. „
Tak przebrani wiejscy artyści wchodzą do domów odgrywając scenę zwaną – koniec pijaka.
” Djabeł wprzód przykucykuje, chowa się za piec. Śmierć ostrzy przy drzwiach kosę, a z a p u s t- p i j a k, pije wódkę, tańczy, śpiewa i zatacza się, … Gdy w najlepsze się bawi i hula, skrada się z tyłu ś m i e r ć i „śmaja ” kosą . – ucina p i j a k o w i głowę.
W rzeczywistości spada czapka, niby głowa p i j a k o w i, poczem tenże chwiejąc się upada na ziemię- bęc! D j a b e ł wyskakuje zza pieca, tam go przysiada, przewraca na wszystkie strony, chwyta ble jaki naczynie w izbie i udaje, że smołę gorącą na niego leje, – p i j a k stęka, jęczy, prosi o zmiłowanie, choć o krople wody. Wtedy śmierć litując się nad nim prosi domowników, żeby mu wody podali, ci podają mu kieliszek wódki, który go ocuca i orzeźwia. Potem wszyscy trzej- diabeł, śmierć i zapusty -pijak , rzucają się w taniec i spiewają: A gdzieżeś się podział nasz miły zapuście ?.. Cztery spery w grovhu były a piąta w kapuście. „
Za to przedstawienie dostawali wódkę, parę jajek, kilka centów, gdziniegdzie częstowano ich plackiem, pierogiem czy kapustą.
Polskie zapusty -muzycznie
W dawnych wydawnictwach można znaleźć np. zapisy nutowe,
Wielmożnemu Zygmuntowi hr. Cieszkowskiemu
Polskie zapusty Mazury
na fortepian
zapis nutowy przez Adama Wrońskiego
Zapisy muzyczne Polskie Zapusty pochodzą z 2 połowy XIX wieku, autorstwa Adama Wrońskiego.
Opis zwyczajów weselnych Oracja .
Miechów i Muzykanci
autor wpisu:
Ania Bernat-Mścisz
źródła:
Czas świętowania- wydane przez NME
Zwyczaje zapustne na Kujawach- wydane przez MET
Zapusty, Popielec, Wielkanoc- opisy XIX – zasoby POLONA
Polskie Zapusty Mazury- XIX- zasoby POLONA
- 1
- 2
- …
- 20
- Następny →
