Strój Krzczonowski

utworzone przez kwi 1, 2019inne0 komentarzy

Strój krzczonowski na podstawie opisu Janusza Świeżego, autora Atlasu Polskich Strojów Ludowych.

Na wschodzie Polski, wśród zielonych lasów i pól malowanych kolorami zbóż i słonecznych rzepaków znaleźć możemy Krzczonów- dawną wieś królewską. To tu swoje źródło ma strój regionu lubelskiego. Występował on również jednocześnie w pobliskim Piotrkowie.

Jak podaje znawca tematyki Janusz Świeży, w swoim Atlasie Polskich Strojów Ludowych ubiór krzczonowsko-piotrkowski, „stanowi wyrażnie rysyjący się zespół elementów, który odcina się od ubiorów sąsiednich”.

Wsie Krzczonów, Piotrków i Chmiel należały do królewszczyzny. Ludność takich terenów miała mniejsze powinności niż w innych rejonach. Odrębności dopatrywać się można również w częściowym zasiedleniu przez obcych przybyszów z obcych stron.

W przełomie wieków XIX i XX strój rozprzestrzenił się na cały teren lubelszczyzny i stał się strojem reprezentacyjnym.

W roku 1934 zorganizowano w Krzczonowie kurs kroju i szycia, w trakcie którego propagowana była potrzeba szycia i noszenia strojów ludowych. To wydarznie zapoczątkowało rozprzestrzenienie się stroju na znacznie szerszy rejon. Znajomość tego stroju jeszcze bardziej wzmocniła się dzięki zespołowi grającemu „Wesele Lubelskie”.

Duże znaczenie miało również Wesele Krzczonowskie, w reżyserii Wojciecha Siemiona, urodzonego w Krzczonowie.

Początki barwnego stroju krzczonowskiego przypadają, podobnie jak wielu innych strojów, na czas rewolucji przemysłowej. Dostępność różnobarwnych tkanin fabrycznych spowodowała,że stroje stawały się bardziej dekoracyjne.

Strój mężczyzny„ Mężczyźni zaczeli nosić czarne spodnie, kamizele, kaftany, pasy rzemienne, ozdobione misiężnymi kułeczkami”

Spódnice szyte były z jednokolorowych materiałów. Ozdabiano je kolorowymi wstążeczkami naszywanymi równolegle na spódnice. Stosowano kontrasty kolorystyczne. Wstążki układane były w „rytmicznie”.

Na spódnicę zakładano krótki fartuszek, uszyty z materiału w innym kolorze niż spódnica, zdobiono go również różnobarwnymi wstążkami nazywanymi pionowymi pasami. Zapaskę stroju wieńczy koronka naszyta na brzeg zapaski.


Do szerokich spódnic zakładano obcisłe gorsety czy kaftany/katanki .

Na początku wieku XX, zaczęto w Krzczonowie wcinać tzw. okienka na kaftanach kobiecych i męskich. Wplatano w nie kolorowe wstążki. Takie zrobienia również wprowadzono do męskich welwetowych pasów. Pierwotny haft miejscowy, zastapiono haftem krzyżykowym, jaki wprowadziła żona jednego z krzczonowiaków, pochodząca z Rosji.

Etapy stroju krzczonowskiego:

  1. Okres najdaniejszy, trwał do końca lat 70-tych XIXw. Składał się całkowicie z lnianego, samodziałowego płótna. W zimie noszono brązowe sukmany i białe korzuchy, baranie czapki. Ubiór kobiety był również wykonany z lnu. Na nogi zakłądały chodaki, w zimie kozuchy i wełniane chustki na głowę.
  2. W latach 1870 do 1914 stroje kobiece wykonywane były z barwnych materiałów fabrycznych zakupionch w mieście i obficie zdobione.
  3. Czas od IWŚ do około 1930 roku, to okres szybkiego zanikania stroju ludowego na rzecz taniej mody miejskiej. Znaczenie miała też ogólna tendencja do wyrównania różnić pomiędzy miastem a wsią.
  4. Od lat 30- stych XX w. nastąpiło pewne ożywienie stroju ludowego, jednak obejmowało ono tylko strój świąteczny.

Zakres geograficzny gminy Krzczonów, przypadający na okres do około 1950 roku.

W skład wchodzą gromady: Olszanka, Żuków, Policzyzna, Lipniak, Pustelnik, Walentynów, Krzczonów, Majdan – Piotrkówek, Lewandowszczyna, Romanów, Zielona, Zaraszów, Władysławów, Urszulin, Kosarzew, Gierniak, Borzęcinek. Natomiast w południowej cześci gminy Piotrków, obecnie Jabłonna z wsiami Majdan Kozicki, Chmiel, Piotrków, Piotrkówek, a także wschodnia cześć gminy Bychowa, wraz z wsiami Ossowa, kol. Ossowa, Gałęzów, Wola Gałęzowska.

Opis stroju kobiecego:

Ubiór głowy

W końcu XIX wieku włosy panny czesały włosy z przedziałkiem przez środek głowy, po bokach zaplatały z nich warkocze. Warkocz lewy układano na prawej stronie głowy, tuż powyże ucha. Nastepnie zagonano go i kierowano na tył głowy. Drugi, prawy warkocz ukłano w odwotną stronę. Taki ułożenie stanowiło podkład do stroju główy zwanego „księżycem”, „rogami” lub „kwiatkami”. Ozdoba ta składała się z czerwonych i białych szczucznych róż, cekinów, nici srebrnych i złotych, niezapominajek i podobnych kwiatów. Od kwiatów w dół spływały na plece wstążki. Tak zdobiono głowy do końca I WŚ.

W pierwsze połowie XIX wieku panny młode nakładały na głowe płócienne czapaczki, ich powierzchnia pokryta była marszczonymi „tryfionymi” , różnokolorowymi wstążkami, gładkimi lub tkanymi w kwiaty, umieszczonymi w kilku szeregach. Do tej czapeczki, również doczepione były wstążki opadające na plecy aż do pasa.

Wraz z końcem XIX wieku, ten strój głowy zanika. Na jego miejsce pojawia się, pojawia się czepiec ślubny, czyli”czapka”. Wykonywano ją z czerwonego materiału, przylegającego do głowy. Przyponano na nim róże czerwone, kremowe i różowe, konwalie, bławaty i liście, a także cekiny osadzone na drucikach i srebrne nitki. Zdobiono do w taki sposób, że czerwony materiał całowicie był zakryty.

Brzeg czepka z przodu zdobiono przemiennie, marszczonymi w harminijkę czerwonymi i zielonymi wstążkami. Spod tych wstążek opadało na włosy 11 wisiorków, z których każdy składał się z 3 sznurków szklanych paciorków. Z tyłu czepka opadał na plecy pąk wstążek. Czepiec ten wiązano pod brodą czerwoną wstążką zawiązaną na kokardę. W latach 50 tych XX wieku, takie zdobienie głowy zanikło zupełnie.

Charakterystycznym nakryciem głowy młodych mężatek była humełka sięgająca najstarszych tradycji. Na początku pokryta była białym płótnem, później zastapiono ją siatkową koronką. „Czepiec” wyrabiano na specjalnych krosienkach w powiatach: biłgorajskim, zamojskim, krasnostawskim.

Humełka, nakrycie głowy, własność Inisowiaków

Taka siatka naciągana była na obręcz „obiecainę”, wynonaną z kory lipowej. Brzeg jej pokryty był atłasową, zieloną wstążką, poniżej umieszczano czerwoną.

Następnie „obiecainę” obwijano trzy razy „szmatką” czyli taśmą szerokości 3 cm, ozdobioną tkanymi pasami w kolorach czerwonym, niebieskim i białym. Wstążki w ten sposób przykryty stawały się prawie niewidoczne, wysuwały się jedynie z tyłu. Jeden koniec szmatki był wsunięty do góry z przodu, drugi z tyłu.

Końce były pokryte haftem i koronką. Z tyłu humełki przyponano złote i srebrne nitki, na ich końcach błyszczały różnobarwne cekiny i koraliki. Spod nich, na plecy opadały wstążki tłoczone lub haftowane. Umieszczano ich tyle, że pokrywały plecy aż do pasa. Wstążki te układano tak, aby środkowa widoczna była w całości, a kolejne wysuwały się spod niej po obu bokach kolorowymi parami.

Jeśli w środku była wstążka amarantowa, to po obu jej bokach znajdowały się wstązki lilowe, następnie białe a na koniec pomarańczowe, niebieskie i ciemnoliliowe. Na całość składało się 7-9 podwójnych wstążek, w 4-5 kolorach.

Głowy mężatek nakrywane były” chustką wiązaną” zwaną rówież”dupką”. Chusty były noszone obowiązkowo, kobiety od oczepin z nią się już nie rozstawały.

Chusta wiązana była w rodzaj czepca, otoczonego wałkiem, na plecy opadały tylko końce chustki zwane „ogonkiem”.

Wdowy idąc do ponownego ślubu ozdabiały chuste świecidełkami, z tyłu przypinały kolorowe wstązki. Na to zakładały zwykłą chustę wełnianą zawiązaną pod brodę. Z przodu głowy wystawał wałek chustki wiązanej.

Koszule damskie

Do czasu I WŚ , kobiece koszule miały krój przyramkowy, były podobnie jak i męskie szyte z prostokątnych kawałków lnianego płótna. Tylko pod pachami wszywano „wtoki” w kształcie kwadratów. Koszule miały wywinięte kołnierze zwane „oszewką” , szerokości około 8 cm. Zdobione stebnówką, a niekiedy białym haftem. Kołnierz zawiązywany był podszyję czerwoną lub zieloną tasiemką zwaną „feteczką „.

Mankiety koszuki zdobione były „w kule” . Ten rodzaj ozdabiania polegał na ściąganiu materiału nićmi lnianymi. Dzięki temu uzyskiwano ornament geometryczny szerokości 4-4,5 cm. Od oszeweczki zdobionej w kulę spływała falbanka szerokości 7-8 cm, zakrywająca palce u rąk, zdobiono ją białym haftem. Oszeweczki były wiązane feteczką, taką samą jak przy szyi.

Koszula była zdobiona ściegiem zwanym „cyra” . Tak łączone były przyramki z przednim i tylnym płatem koszuli. Czasami równolegle z cyrą biełgy stebnówki.

Jeśli koszule były szyte bez przyramek, wtedy ozdabiano je „ciskanką”. Rozcięcie koszuki na przodzie ozdobione było potrójną lub podwójną stebnówką. U dołu ozdabiano je „obrzucką”. Cyrki, ciskanki, stebnówki i obrzucki wykonywano białą nicią, która odbijała się na szarym tle koszuli.

W późniejszym okresach znikają zdobienia w „kulę”, a także falbanka przy oszewczce.

Haft w kolorze białym pozostaje wciąż dominujący , jednak obok niego pojawiają się zdobienia w kolorze czerwonym, niebieskim i żółtym. W latach powojennych rozpowrzechnia się haft krzyżykowy.

Spódnica

Do lat 70-tych XIX wieku kobiety nosiły spódnice lniane nazywane „fartuchami’, „tryfione”, czyli marszczone w drobne zakładki.

W drugiej połowie XIX wieku pojawiły spódnice szyte z matowej wełny, na jedną spódnicę przeznaczano 5 brytów, spódnice sięgały do kostek, dominowały kolory spokojne, nigdy nie jaskrawe. Najczęściej niebieski, czerwony (buraczkowy), zielony. Spódnice marszczone w pasie opadały fałdami. Spódnice zdobino wstążkami, tasiemkami ułożonymi w pasy na tle spódnicy. Najczęściej używano wstążek: jasno-niebieskiej, różowej, zielonej, jasno i ciemno-żółtej, białej i tasiemki tkanej w kogutki.

Strój krzczonowski, spódnica z zapaską

Wstążki przedzielano tasiemkami. Pasy na spódnicy składały się z 10 do 18 wstążek i tasiemek okalających spódnice na wysokości kolan. Często pośrodków tych pasków naszywano koronkę.

Spódnica Krzczonowska, warztaty w Irlandii

U dołu spódnica obszyta była pasem aksamitym lub wełnianym w ciemnym kolorze, szerokości od 7 do 15 cm. Pas taki nazywano podmurówką. Brzeg obszywano czerwoną szczotką. Górny brzeg podmurówki często ozdabiano wstążkami lub tasiemkami.

Spódnica i zapaska Polish Folk, wykonanie Ania B.M

Spódnica panny młodej była długa w kolorze białym lub kremowym. Na wyskości kolan miała naszyta koronkę szerokości 11 cm. Na dole obszywano ją białą jedwabną wstążeczką zdobioną kwiatami.

Fartuszek

Na spódnice zakładano fartuszek zwany zapaską, zakrywał on jednocześnie rozporek spódnicy. Pierwotnie nie było na nim zdobień, zazwyczaj sięgał poniżej kolan, i był długości okolo 66cm.

Pod koniec XIX wieku pojawił się fartuszek, krótki, barwny w odmiennym kolorze niż spódnica. Długość jego wyniosiła około 30 cm, szyty z około 2 do 2,5 metra materiału. Silnie marszczony otaczał całą figurę. Szyto je w kolorach : czarnym, zielonym, pomarańczonym i różowym. Dolny brzeg zdobiono czarną lub białą koronką. Na fartuszku, podobnie jak na spódnicy, naszywano rzędy wstążek i tasiemek. W żadnym jednak wypadku fartuszek nie zakrywał stroju na spódnicy. W latach międzywojennych pojawiały się fartuszki sięgające poniżej kolan.

Stroj krzczonowski, zapaska, warsztaty w Irlandii

Fartuch panny młodej był długi, sięgający poniżej kolan, środkiem naszywano dwie lub trzy białe atłasowe wstążki, u dołu obszywano białą koronką.

Gorset

Pierwsze gorsety do stroju krzczonowskiego pojawiły się wraz około 1870 roku. Szyto je z czarnego welwetu i sznurowano na przodzie czerwoną i zieloną marszczonymi tasiemką. Przód ozdabiano kilkoma rzędami czerwonych i zielonych tasiemek. Od pasa opadały klapki w ilości 15 sztuk obszywane dokokoła również marszczonymi tasiemkami.

Z czasem marszczone wstążki zastępowano gładkimi. W pasie i wzdłuż rozcięcia obszywano gorset szeroką białą tasiemką lub pomarańczową w kogutki. Gorsety, oprócz klapek obszywane były czerwoną szczoteczką. Poza czarnymi gorsetami spotkać można było również wiśniowe, ciemno-zielone i fioletowe.

Na przełomie XIX i XX wielu gorsety obszywano złotym i srebrnym ściegiem, przetykano tez w takimi cekinami.

Gorset ślubny był biały, jedwabny

ozdobiony srebrna i złota nitką i również takimi cekinami.

Kaftan / Katanka

Na bluzki kobiety zakładały koszule z rękawami czyli” kaftany”. Na począku były to białe kaftany z wąskimi rękawami. Zapinane były na żółte lub czerwone guziczki. Po obu stronach zapięcia i również przy mankietach wykonywano ornament stebnówką łańcuszkową w kolorze czerwonym i zielonym.

Strój krzczonowski, faftan należący do Inisowiaków

W latach 70 -tych XIX wieku pojawiły się również kaftany czerwone i zielone z cienkiej wełenki. Wcześniejsze zdobienia zastąpiły rzędy wstążek i tasiemek .

Strój krzczonowski, zdobienia górnej części kaftanu

Obuwie

Początkowo kobiety nosiły chodaki ze skóry źółtej i czarnej, W latach 70 tych XIX wieku pojawiły się „Ciżemki „ z czarnej skóry.

Dodatki do stroju.

Kobiety nosiły prawdziwe korale, później równie pojawiały szklane paciorki.

Mam nadzieję, że historia i opis stroju dotrze do kolejnych osób. Starałam się odpisać go zachowując pierwotne słownictwo, tak aby nie uronić cennych szczegółów.

Strój krzczonowski zasługuje na przypomnienie, na to abyśmy dumnie prezentowali go na uroczystościach w Polsce i poza jej granicami.

Jest piękną wizytówką polskiej kultury tradycyjnej, zachowajmy tą pamiątkę jak najdłużej.


Szczególne podziękowania za wsparcie dla Pana Wojciecha Cioczka, mieszkańca Krzczonowa, który z entuzjazmem promuje lokalne tradycje.

Krzczonów wieś królewska- ocalić od zapomnienia

Inisowiacy Polish Folk Groupe
Polish Folk Style Polski Folk w Irlandii

Autor:

Ania Bernat -Mścisz

Źródła :

Atlas Polskich Strojów Ludowych – Janusz Świeży

Kilka słów o mieszkańcach parafii Krzczonów – Władysław Koźmian, Wisła 1902, t XVI strona 309

Wesele krzczonowskie

Życie mieszczan w Słomnikach

Życie mieszczan w Słomnikach

Poszukiwania genealogiczne rodu Jajkiewiczów rozpoczęłam w końcu zimy 2021 roku. Z prośbą o pomoc w odszukaniu przodków zwróciła się do mnie Iwona Jajkiewicz. Na podstawie historii zebranych w jej rodzinie, oraz po analizie wpisów metrykalnych w księgach dotyczących...

czytaj dalej
Szreniawa, rodziny  Grojec, Chojnaccy

Szreniawa, rodziny Grojec, Chojnaccy

Wielokrotnie na moim blog pojawiały się wpisy związane ze Szreniawą. Poniżej prezentuję kolejne zdjęcia i informacje związane z tą okolicą. test. Poszukiwania przynoszą coraz wiecej ciekawych historii. Kilka tygodni temu skontaktowali się ze mną potomkowie rodzin...

czytaj dalej
Stary Wiśnicz

Stary Wiśnicz

Kilka tygodni temu zgłosiła się do mnie Pani, która od lata szuka informacji o rodzinie swojej babci Ludwice Widełka po mężu Nalepka, urodzonej w Starym Wiśniczu. Do prośby o pomoc dołączyła tajemnicze zdjęcie, które może być jedyną znaną w tej części rodziny pamiątką...

czytaj dalej

0 komentarzy

Funkcja trackback/Funkcja pingback

  1. Krzczonowski/Lubelski Folk Costume « Genealogiczna Podróż w Przeszłość - […] Polish Version https://genealogicznapodroz.com/2019/04/01/stroj-krzczonowski/ […]

Wyślij komentarz